Οι πρόωροι θάνατοι λόγω μικροσωματιδίων ΡΜ2.5 προβλέπεται ότι θα μειωθούν κατά 55% μεταξύ του 2005 και του 2030, αν εφαρμοστεί πλήρως το σύνολο των πολιτικών που έχουν ήδη συμφωνηθεί από τα κράτη μέλη για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα της δεύτερης έκθεσης καθαρού αέρα, η οποία παρουσιάζει τις προοπτικές μείωσης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως το 2030 και μετά. Η έκθεση τονίζει επίσης ότι θα μπορούσαν να γίνουν περισσότερα, καθώς υπάρχουν ακόμη πολλά μέτρα για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που θα αποφέρουν περισσότερα οφέλη από το κόστος για την κοινωνία.

Σύμφωνα με την έκθεση, τα εν λόγω μέτρα θα συνεπαγόταν πτώση κατά 28% του εκτιμώμενου αριθμού των εν λόγω πρόωρων θανάτων μεταξύ του 2020 και του 2030.

Όπως σημειώνεται στην έκθεση τα μέτρα που ανακοινώθηκαν στα εθνικά σχέδια θα μπορούσαν να επιταχύνουν την εν λόγω μείωση μεταξύ του 2020 και του 2030, επιτυγχάνοντας μείωση κατά 31%. Αν θεσπίζονταν τα μέγιστα μέτρα για τον έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οι πρόωροι θάνατοι θα μπορούσαν να μειωθούν κατά 44 % μεταξύ του 2020 και του 2030. Ωστόσο, ακόμα και έτσι θα σημειώνονταν ετησίως περισσότεροι από 130 000 πρόωροι θάνατοι στην ΕΕ μόνο εξαιτίας της ρύπανσης από ΡΜ2.5

Επιπλέον, η έκθεση αναφέρει ότι "από το 2005 (έτος βάσης για τις μειώσεις εκπομπών βάσει της σχετικής οδηγίας ΕΑΟΕ) και ακόμα νωρίτερα, οι εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων στην ΕΕ μειώθηκαν σημαντικά χάρη στην ενωσιακή και την εθνική νομοθεσία. Όπως καταγράφεται, από το 2000 το ΑΕΠ της ΕΕ αυξήθηκε σχεδόν κατά 30% ενώ οι εκπομπές των κύριων ατμοσφαιρικών ρύπων μειώθηκαν κατά 10% έως 70% αναλόγως του ρύπου".

"Η εν λόγω πτωτική τάση πρέπει να διατηρηθεί μέσω συνεχιζόμενων προσπαθειών, ιδίως όσον αφορά τους ρύπους που έχουν επιδείξει μικρότερη μείωση. Για παράδειγμα, οι εκπομπές αμμωνίας έχουν παραμείνει σταθερές από το 2005 και μάλιστα αυξήθηκαν τα τελευταία χρόνια σε ορισμένα κράτη μέλη", αναφέρεται.

Η  έκθεση αναφέρει ότι "παρά τη συνολική αυτή μείωση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων, στα περισσότερα κράτη μέλη η ποιότητα ζωής σε ορισμένα κομβικά σημεία παραμένει επιβαρυμένη διότι ακόμη δεν πληρούνται τα πρότυπα ποιότητας του αέρα". Η κατάσταση είναι ιδιαίτερα σοβαρή στις αστικές περιοχές, όπου ζει η πλειονότητα των Ευρωπαίων. Ένας υπερβολικά μεγάλος αριθμός Ευρωπαίων εξακολουθεί να εκτίθεται σε συγκεντρώσεις ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων που υπερβαίνουν τις οριακές τιμές ή τις τιμές-στόχου που καθορίζονται στις οδηγίες για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, ενώ ακόμα περισσότεροι εκτίθενται σε επίπεδα που υπερβαίνουν αυτά που συνιστώνται από τις κατευθυντήριες γραμμές της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ) για την ποιότητα του αέρα. Το 2018 περίπου το 4 % του αστικού πληθυσμού της ΕΕ των 28 ήταν εκτεθειμένο σε επίπεδα αιωρούμενων σωματιδίων (ΡΜ2.5) άνω της ενωσιακής ετήσιας οριακής τιμής, ενώ πάνω από το 70 % ήταν εκτεθειμένο σε συγκεντρώσεις που υπερέβαιναν τις τιμές των κατευθυντήριων γραμμών της ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα .

Η ατμοσφαιρική ρύπανση εξακολουθεί να είναι ο πρωταρχικός περιβαλλοντικός κίνδυνος για την υγεία στην ΕΕ, αποτελεί δε αιτία χρόνιων και σοβαρών νόσων, όπως άσθμα, καρδιαγγειακά προβλήματα και καρκίνος του πνεύμονα 16 , καθώς και σοβαρό υγειονομικό και περιβαλλοντικό ζήτημα για τους πολίτες της ΕΕ.

Ομάδες χαμηλότερου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, ηλικιωμένοι, παιδιά και άτομα με προβλήματα υγείας τείνουν να υφίστανται δυσμενέστερες επιπτώσεις λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, αναφέρει η έκθεση.

Ενώ οι εθνικές δεσμεύσεις μείωσης των εκπομπών βάσει της οδηγίας ΕΑΟΕ άρχισαν να εφαρμόζονται το 2020, η έκθεση της Κομισιόν για την εφαρμογή της ΕΑΟΕ έδειξε ότι σχεδόν όλα τα κράτη μέλη πρέπει να μειώσουν αμέσως και ουσιαστικά τις εκπομπές τουλάχιστον ορισμένων ρύπων προκειμένου να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την αμμωνία. Το ίδιο προκύπτει επίσης από την ανάλυση της απόκλισης μεταξύ των πλέον πρόσφατων στοιχείων που υποβλήθηκαν σχετικά με τις εκπομπές (που αντιστοιχούν στο έτος 2018) και του επιτρεπόμενου ορίου εκπομπών βάσει της οδηγίας ΕΑΟΕ για την περίοδο 2020-29 , γεγονός που υποδεικνύει ότι πολλά κράτη μέλη πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές τους έως και κατά 10 % μέσα σε διάστημα μικρότερο των 2 ετών. Όσον αφορά τα ΡΜ2.5 και τα οξείδια του αζώτου (NOx), έξι και πέντε κράτη μέλη αντιστοίχως πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές τους τουλάχιστον κατά 30%.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αυξήσουν ακόμα περισσότερο τις προσπάθειές τους προκειμένου να συμμορφωθούν με τις πιο φιλόδοξες υποχρεώσεις μείωσης των εκπομπών για το 2030 δυνάμει της οδηγίας ΕΑΟΕ. Σε σύγκριση με τα επίπεδα των εκπομπών τους το 2018, πέντε κράτη μέλη πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές ΡΜ2.5 κατά το ήμισυ και 15 κράτη μέλη θα πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές NOx κατά περισσότερο από 30 % σε σύγκριση με το 2018. Επιπλέον, 15 και 13 κράτη μέλη αντιστοίχως θα πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές NMVOC 25 και αμμωνίας κατά έως και 30 % ή περισσότερο.

Όσον αφορά την ποιότητα του αέρα, την τελευταία δεκαετία σημειώθηκαν σημαντικές βελτιώσεις. Ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται σοβαρά προβλήματα λόγω υπερβάσεων των οριακών τιμών της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα, όπως καθορίζονται στις οδηγίες για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα. Για το 2019, 23 κράτη μέλη ανέφεραν υπερβάσεις τουλάχιστον ενός προτύπου ποιότητας του αέρα, για τουλάχιστον έναν ρύπο, σε τουλάχιστον μία τοποθεσία —αυτό αφορά 17 κράτη μέλη με υπερβάσεις των ενωσιακών προτύπων ποιότητας του αέρα που αφορούν το NO2, 14 για υπερβάσεις ΡΜ10, 4 για υπερβάσεις ΡΜ2.5 και 1 για υπερβάσεις SO2.

Από την 1η Δεκεμβρίου 2020 βρίσκονται σε εξέλιξη συνολικά 31 διαδικασίες επί παραβάσει κατά 18 κρατών μελών λόγω είτε υπερβάσεων των επιπέδων συγκέντρωσης ΡΜ10, PM2.5, NO2 ή SO2 είτε λόγω ελλιπούς παρακολούθησης. Δέκα από αυτές τις υποθέσεις παραπέμφθηκαν στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για πέντε εξ αυτών έχει εκδοθεί απόφαση.

Τέλος όπως σημειώνεται, πέραν τις εν λόγω θετικές εξελίξεις, η κατάσταση παραμένει ανησυχητική, καθώς τα επίπεδα εναπόθεσης αζώτου εξακολουθούν να διατηρούνται πολύ υψηλότερα από τα κρίσιμα φορτία 49 και απειλούν τη βιοποικιλότητα, ιδίως στις περιοχές Νatura 2000. Αν εφαρμοστεί το σύνολο της νομοθεσίας, οι περιοχές Νatura 2000 που υπερβαίνουν τα κρίσιμα για ευτροφισμό φορτία θα μειωθούν κατά 8 % μεταξύ του 2020 και του 2030. Αν εφαρμοστεί και το σύνολο των μέτρων που ανακοινώθηκαν από τα κράτη μέλη στα ΕΠΕΑΡ τους, η μείωση θα μπορούσε να φτάσει το 15 %. Ωστόσο, και σε αυτήν την περίπτωση περισσότερες από τις μισές (58 %) από τις περιοχές Νatura 2000 παραμένουν υπό την απειλή του ευτροφισμού. Αν  θεσπίζονταν όλα τα τεχνικώς εφικτά μέτρα ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, το ποσοστό αυτό θα μειωνόταν στο 46 % το 2030, γεγονός που υποδεικνύει ότι υπάρχει σημαντικό δυναμικό βελτίωσης, καταλήγει η έκθεση.

Πηγή: ΚΥΠΕ - Αθανάσιος Αθανασίoυ