Οι Πρόωρες Προεδρικές και Βουλευτικές Εκλογές στην Τουρκία στις 24 Ιουνίου

ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ 

Οι Πρόωρες Προεδρικές και Βουλευτικές Εκλογές στην Τουρκία στις 24 Ιουνίου 2018

Λευκωσία

Ιούνιος 2018

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

1. Εισαγωγή

2. Οι συνταγματικές αλλαγές

2.1 Συμμαχίες και  ψηφοφορία

3. Γενικές Πληροφορίες

4. Θέσεις κομμάτων και υποψηφίων

4.1. Κόμμα Δικαιοσύνης  και Ανάπτυξης (ΑΚΡ)

4.2. Ρεπουμπλικανικό  Λαϊκό Κόμμα (CHΡ)

4.3. Κόμμα Εθνικιστικής  Δράσης (ΜΗΡ)

4.4. Καλό Κόμμα  (İYİ Parti)

4.5. Δημοκρατικό  Κόμμα των Λαών (HDP)

4.6. Κόμμα της  Ευδαιμονίας (SP)

4.7. Κόμμα της  Πατρίδας (VP)

4.8. Δημοκρατικό  Κόμμα (DP)

5. Δημοσκοπήσεις

5.1. Τι έγινε  στο πρόσφατο παρελθόν

5.2. Προβλέψεις της εταιρείας Remres

5.3. Προβλέψεις  της εταιρείας Gezici

5.4 Προβλέψεις της εταιρείας Mediar

5.5. Προβλέψεις  της εταιρείας SONAR

5.6. Προβλέψεις  της εταιρείας ORC

6. Η οικονομία  το μεγαλύτερο πρόβλημα

7. Η επόμενη μέρα

8. Το Κυπριακό       

9. Συμπέρασμα

1. Εισαγωγή

Υπό την σκιά του συνεχιζόμενου  καθεστώτος έκτακτης ανάγκης και  μαζικών συλλήψεων διεξάγονται  στις 24 Ιουνίου 2018 οι Προεδρικές και οι Βουλευτικές Εκλογές στην Τουρκία, μετά από πρωτοβουλία του Προέδρου το Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) Ντεβλέτ Μπατχσελί και υιοθέτηση της κοινής πρότασης που υπέβαλαν στην Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση το ΜΗΡ και το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ)¹. Αμφότερες οι εκλογικές αναμετρήσεις διεξάγονται έναν και πλέον χρόνο ενωρίτερα από τις 3 Νοεμβρίου 2019, δηλαδή την ημερομηνία που θα διεξάγονταν σύμφωνα με τις συνταγματικές αλλαγές, οι οποίες εγκρίθηκαν με το δημοψήφισμα της 16^ης Απριλίου 2017².

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Έρντογαν, ο λόγος για τον οποίο αποφάσισαν την διεξαγωγή πρόωρων εκλογών είναι η υπάρχουσα αβεβαιότητα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, οι τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Συρία, οι περιφερειακές εξελίξεις και οι μακροοικονομικές ανάγκες της χώρας που καθιστούν επείγουσα την εφαρμογή του μοντέλου του εκτελεστικού Προέδρου πολύ πριν τις 3 Νοεμβρίου 2019, αφού, όπως είπε, έρχονται αντιμέτωποι με τις παθογένειες του «παλιού συστήματος» σε κάθε βήμα που κάνουν, παρά το γεγονός ότι Πρόεδρος και κυβέρνηση συνεργάζονται αρμονικά³. Στο ίδιο μήκος κύματος και οι δηλώσεις του Πρωθυπουργού Γιλντιρίμ, ο οποίος είπε ότι έλαβαν την απόφαση για διεξαγωγή πρόωρων εκλογών λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων και θεμάτων ασφάλειας⁴.

Ο αρθρογράφος Μουράτ Γετκίν  αποδίδει την απόφαση για διεξαγωγή πρόωρων εκλογών στους εξής παράγοντες⁵: 1) Η οικονομία δεν πηγαίνει καλά. Μπορεί ο ρυθμός ανάπτυξης να είναι ψηλός⁶, αλλά η χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα με το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, τον πληθωρισμό και την υποτίμηση της τουρκικής λίρας έναντι των ξένων νομισμάτων⁷. 2) Η προέλαση των τουρκικών στρατευμάτων στην Συρία ολοκληρώθηκε και ήρθε η ώρα της διπλωματίας, κάτι που σημαίνει ότι σε μερικούς μήνες μπορεί να μειωθεί το εθνικιστικό αίσθημα που ανήλθε στα ύψη κατά την διάρκεια της εισβολής προς όφελος του ΑΚΡ και του ΜΗΡ⁸. 3) Παρατεταμένη συμμαχία του ΑΚΡ με το ΜΗΡ μπορεί να θέσει σε περαιτέρω κίνδυνο την στήριξη συντηρητικών Κούρδων ψηφοφόρων προς τον Έρντογαν.

Βασικό χαρακτηριστικό της επικείμενης εκλογικής αναμέτρησης αποτελεί αναμφισβήτητα το γεγονός ότι μετά από αυτήν, η χώρα θα περάσει σε μιαν εποχή κατά την οποία θα ισχύει το προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης, με έναν Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος θα διαθέτει εκτελεστικές εξουσίες και θα εκλέγεται απευθείας από τον λαό για μία πενταετία.

Στο παρόν σημείωμα θα επιχειρηθεί  να εξεταστούν οι αλλαγές στο σύστημα διακυβέρνησης της χώρας, οι θέσεις των βασικών υποψηφίων και κομμάτων ενόψει αυτών των πρόωρων Προεδρικών και Βουλευτικών Εκλογών καθώς και το πώς τα εκλογικά αποτελέσματα πιθανόν να επηρεάσουν τις εξελίξεις εντός της ίδιας της Τουρκίας, αλλά και την πολιτική της χώρας στην ευρύτερη περιοχή και κυρίως το Κυπριακό.

2. Οι συνταγματικές αλλαγές

Πρώτα όμως ας ρίξουμε μια ματιά  στο τι αλλάζει στην Τουρκία με τις συνταγματικές αλλαγές, οι οποίες αποτελούνται από 18 σημεία και ενσωματώθηκαν στο Σύνταγμα ως ο Νόμος 6771 Παραρτήματα 1 και 2, ανάλογα με την ημερομηνία από την οποία θα αρχίσει η ισχύς τους⁹. Το Παράρτημα 1 αποτελείται από αλλαγές, οι οποίες θα ισχύουν από την ημερομηνία που θα αναλάβει καθήκοντα η Εθνοσυνέλευση και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μετά τις εκλογές που θα διεξαχθούν από κοινού με βάση τον νόμο 6771, ενώ το Παράρτημα 2 περιέχει τροποποιήσεις που θα ισχύουν από την ημέρα που άρχισε να λειτουργεί το χρονοδιάγραμμα για την εν λόγω εκλογική αναμέτρηση με βάση τον ίδιο νόμο. 

Ως οι σημαντικότερες από τις αλλαγές θεωρούνται οι εξής¹⁰:

- Ο αριθμός των Βουλευτών αυξάνεται από 550 σε 600.

- Η ηλικία κατά την οποία μπορεί κανείς να ασκήσει το δικαίωμα του εκλέγεσθαι μειώνεται από τα 25 στα 18.

- Οι Βουλευτικές Εκλογές θα διεξάγονται κάθε πέντε και όχι κάθε τέσσερα χρόνια μαζί με τις Προεδρικές Εκλογές Οι υφιστάμενοι Βουλευτές θα έχουν δικαίωμα επανεκλογής.

- Με ψήφισμα που θα εγκρίνει με απλή πλειοψηφία, η Εθνοσυνέλευση θα μπορεί να ζητήσει την έναρξη έρευνας για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας με την κατηγορία της διάπραξης αδικήματος. Το ψήφισμα θα πρέπει να συζητηθεί το αργότερο εντός ενός μηνός και να αποφασιστεί η διενέργεια έρευνας με πλειοψηφία τριών πέμπτων της ολομέλειας κατόπιν μυστικής ψηφοφορίας. Σε περίπτωση που αποφασιστεί η διενέργεια έρευνας κατά του Προέδρου της Δημοκρατίας, αυτή θα διεξαχθεί εκ μέρους μιας 15μελούς επιτροπής, η οποία θα συσταθεί με ξεχωριστές κληρώσεις από τα εντός της βουλής κόμματα ανάμεσα σε τριπλάσιο αριθμό υποψηφίων από αυτούς που δικαιούται να έχει κάθε κόμμα στην επιτροπή ανάλογα με την δύναμη του στην βουλή.

- Για την εκλογή κάποιου στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας απαιτείται το 50% συν μία ψήφος. Σε περίπτωση που κανείς από τους υποψήφιους δεν καταφέρει να εξασφαλίσει την απαραίτητη πλειοψηφία, οι δύο υποψήφιοι που έλαβαν τις περισσότερες ψήφους στον πρώτο γύρο θα τεθούν αντιμέτωποι στον δεύτερο γύρο, ο οποίος θα διεξαχθεί μετά από δεκαπέντε ημέρες (στην προκειμένη περίπτωση ένας πιθανός δεύτερος γύρος θα διεξαχθεί στις 8 Ιουλίου 2018). 

- Αίρεται η πρόνοια για διακοπή των σχέσεων του προσώπου που θα εκλεγεί στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας με το κόμμα του.

- Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας γίνεται «επικεφαλής του κράτους» και αποκτά εκτελεστικές εξουσίες. Με την ιδιότητα του «επικεφαλής του κράτους» θα εκπροσωπεί την ενότητα της Τουρκικής Δημοκρατίας και του τουρκικού έθνους και θα διασφαλίζει την εφαρμογή του Συντάγματος και την ομαλή και αρμονική λειτουργία των κρατικών οργάνων.

- Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί να διορίζει έναν ή περισσότερους Αντιπροέδρους. Σε περίπτωση που για οποιονδήποτε λόγο κενωθεί η θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας, θα διεξάγονται εκλογές εντός 45 ημερών. Μέχρι την εκλογή του επόμενου Προέδρου, τα καθήκοντα και τις εξουσίες του Προέδρου της Δημοκρατίας θα ασκεί ο Αντιπρόεδρος. Σε περίπτωση που έχει απομείνει χρονικό διάστημα μικρότερο του ενός έτους για διεξαγωγή των Βουλευτικών Εκλογών, θα επαναληφθούν και αυτές μαζί με τις Προεδρικές Εκλογές.

- Με πλειοψηφία τριών πέμπτων του συνόλου των μελών της, η Εθνοσυνέλευση μπορεί να αποφασίσει την επανάληψη των εκλογών. Σε περίπτωση που αποφασιστεί η επανάληψη των Προεδρικών Εκλογών, μαζί με αυτές θα διεξαχθούν και Βουλευτικές Εκλογές. Αν η απόφαση για επανάληψη των προεδρικών εκλογών ληφθεί κατά την διάρκεια και πριν την ολοκλήρωση της δεύτερης και τελευταίας θητείας του Προέδρου της Δημοκρατίας, τότε ο Πρόεδρος δικαιούται να υποβάλει ξανά υποψηφιότητα.

- Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα μπορεί να κηρύσσει κατάσταση έκτακτης ανάγκης στο σύνολο ή σε μια περιοχή της χώρας σε περίπτωση φυσικών καταστροφών, επικίνδυνων επιδημιών ή μεγάλης οικονομικής κρίσης, πολέμου ή καταστάσεων που απαιτούν πόλεμο, ξεσηκωμών και κινημάτων κατά της πατρίδας και της δημοκρατίας, ενεργειών βίας που προέρχονται από το εσωτερικό ή το εξωτερικό και θέτουν σε κίνδυνο την ακεραιότητα της χώρας και του έθνους και βίαιων ενεργειών που στόχο έχουν την κατάργηση της συνταγματικής τάξης ή των βασικών δικαιωμάτων και ελευθεριών. 

2.1 Συμμαχίες και ψηφοφορία

Επίσης, με τις αλλαγές που εγκρίθηκαν τον περασμένο Μάρτιο από την  Εθνοσυνέλευση επιτρέπεται πλέον  η δημιουργία «συμμαχιών» μεταξύ των κομμάτων στις Βουλευτικές Εκλογές¹¹. Ως βάση για το εκλογικό μέτρο του 10% θα υπολογίζονται οι συνολικές έγκυρες ψήφοι που εξασφάλισαν τα συνεργαζόμενα κόμματα και οι βουλευτικές έδρες της συμμαχίας θα διαμοιράζονται ανάλογα με το ποσοστό που εξασφάλισε κάθε κόμμα που συμμετέχει σε αυτήν. Όπως γίνεται αντιληπτό, από αυτή την ρύθμιση μπορούν να επωφεληθούν τα μικρά κόμματα που προηγουμένως δεν θα εξασφάλιζαν το εκλογικό μέτρο του 10% για να εισέλθουν στην βουλή ή κάποια κοινοβουλευτικά κόμματα όπως το ΜΗΡ, το εθνικιστικό κόμμα των Γκρίζων Λύκων, το οποίο θεωρείται βέβαιο ότι έχασε από την δύναμη που εξασφάλισε στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές¹²λόγω κυρίως της εμφάνισης του Καλού Κόμματος (İYİ Parti) της Μεράλ Άκσενερ που αποτελούσε σημαίνον στέλεχος του ΜΗΡ.

Οι έγκυρες ψήφοι των κομμάτων που συνασπίζονται θα υπολογίζονται  με την προσθήκη των κοινών ψήφων  της συμμαχίας στις ψήφους που  έλαβε κάθε κόμμα ξεχωριστά. Ο ψηφοφόρος μπορεί να εκφράσει τη προτίμησή του είτε σε ένα κόμμα είτε σε ένα κόμμα και στην συμμαχία είτε μόνο στην συμμαχία. Τα συνεργαζόμενα κόμματα θα πρέπει να υποβάλουν «πρωτόκολλο συμμαχίας» υπογραμμένο από τους Προέδρους τους στο Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο (YSK) το αργότερο επτά ημέρες μετά την έναρξη της ισχύος του ημερολογίου για τις εκλογές.

Τα ψηφοδέλτια για τις προεδρικές και τις βουλευτικές εκλογές  θα τοποθετούνται στον ίδιο φάκελο¹³. Πρώτα θα γίνεται η καταμέτρηση των ψηφοδελτίων για τις προεδρικές εκλογές.

3. Γενικές Πληροφορίες

Στις Προεδρικές και Βουλευτικές  Εκλογές της 24^ης Ιουνίου 2018 έχουν δικαίωμα να ψηφίσουν συνολικά 59,391,328 Τούρκοι πολίτες, από τους οποίους τα 56,342,263 διαμένουν στην Τουρκία και 3,049,065 στο εξωτερικό¹⁴. Ο αριθμός των ψηφοφόρων παρουσίασε μια αύξηση τριών εκατομμυρίων περίπου σε σύγκριση με τις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθηκαν την 1^η Νοεμβρίου 2015 οπόταν στους εκλογικούς καταλόγους ήταν εγγεγραμμένα 56,949,009 άτομα, από τα οποία ψήφισαν τα 48,537,695 (ποσοστό συμμετοχής 85,23%)¹⁵.

Έξι υποψήφιοι διεκδικούν τον θώκο του Προέδρου της Δημοκρατίας:

1) Ο Ρετζέπ Ταγγίπ Έρντογαν, ο οποίος υποστηρίζεται από την «Λαϊκή Συμμαχία» (Cumhur İttifakı) που συνέστησαν το ισλαμικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και το εθνικιστικό Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ). Την στήριξή του προς την υποψηφιότητα Έρντογαν εξέφρασε και το κουρδικό ισλαμικό Κόμμα της Ελεύθερης Υπόθεσης (Hür Dava Partisi - HÜDA PAR)¹⁶. Σημειώνεται ότι το 2017 το ίδιο κόμμα είχε στηρίξει και το «ναι» στο δημοψήφισμα για τις συνταγματικές αλλαγές που πρότεινε ο Έρντογαν.

2) Ο Μουχαρρέμ Ιντζέ, υποψήφιος του κεμαλιστικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP).

3) Ο Σελαχαττίν Ντεμιρτάς, υποψήφιος του φιλοκουρδικού Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (HDP), ο οποίος διεξάγει την προεκλογική του εκστρατεία από την φυλακή.

4) Η Μεράλ Άκσενερ, πρόεδρος του εθνικιστικού Καλού Κόμματος (İYİ Parti) που κατέρχεται ως υποψήφια αφού συνέλεξε τις απαραίτητες 100 χιλιάδες υπογραφές στήριξης στην υποψηφιότητά της.

5) Ο Τεμέλ Καραμολλάογλου, πρόεδρος του ισλαμικού Κόμματος της Ευδαιμονίας (SP), ο οποίος επίσης κατάφερε να συλλέξει 100 χιλιάδες υπογραφές.

6) Ντογού Περιντζέκ, πρόεδρος του Κόμματος της Πατρίδας (VP), ο οποίος είναι ο τρίτος από τους έξι υποψήφιους που κατάφερε να συλλέξει 100 χιλιάδες υπογραφές.

Τις 600 έδρες της Εθνοσυνέλευσης διεκδικούν: 1) Η «Λαϊκή Συμμαχία» των κομμάτων ΑΚΡ και ΜΗΡ, 2) Η «Εθνική Συμμαχία» (Millet İttifakı) των κομμάτων CHP, İYİ, SP και Δημοκρατικού (DP), 3) το HDP, 4) το VP και 5) το ισλαμικό κουρδικό HÜDA PAR.

4. Θέσεις κομμάτων και υποψηφίων

Ακολουθεί σύντομη αναφορά στις θέσεις των κομμάτων και των υποψήφιων προέδρων σε σχέση με το Κυπριακό και την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας, όπως αυτές συμπεριλήφθηκαν στα προεκλογικά τους προγράμματα για την επικείμενη αναμέτρηση ή για εκλογές που διεξήχθησαν στο πρόσφατο παρελθόν¹⁷. 

4.1. Κόμμα Δικαιοσύνης  και Ανάπτυξης (ΑΚΡ)

Το εκλογικό πρόγραμμα του ΑΚΡ  ανακοινώθηκε από τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγγίπ Έρντογαν, ο οποίος δήλωσε ότι ανάμεσα στα σχέδια του κόμματός του μετά τις εκλογές βρίσκεται και η «ΤΔΒΚ», την οποία θα στηρίξουν πολιτικά και οικονομικά και ισχυρίστηκε ότι θα συνεχίσουν να καταβάλλουν προσπάθειες για μια δίκαιη λύση στο νησί¹⁸.

Στο κεφάλαιο της εξωτερικής πολιτικής και κάτω από τον τίτλο «τι κάναμε», το πρόγραμμα αναφέρει το εξής για την Κύπρο: «Μία από τις βασικές μας προτεραιότητες ήταν να πάρει ο τουρκοκυπριακός λαός την θέση που δικαιούται εντός της διεθνούς κοινότητας. Ενώ από τη μία πλευρά στηρίζαμε όλες τις διεθνείς προσπάθειες μέχρι σήμερα για μια μόνιμη και δίκαιη ειρήνη στην Κύπρο, από την άλλη συνεχίσαμε να είμαστε στο πλευρό του τουρκοκυπριακού λαού μέχρι την επίτευξη ειρήνης».

Κάτω από τον τίτλο «Τι  θα κάνουμε;» αναφέρεται το εξής¹⁹: «Είμαστε στο πλευρό του τουρκοκυπριακού λαού. Θα συνεχίσουμε τα βήματα που κάναμε με αποφασιστικότητα μέχρι σήμερα για ενίσχυση της οικονομικής υποδομής της ΤΔΒΚ και αύξηση της ευημερίας της. Θα συνεχίσουμε την εποικοδομητική μας συμβολή ως εγγυήτρια χώρα για μια δίκαιη και μόνιμη λύση μέσω διαπραγματεύσεων που λαμβάνει ως βάση την πολιτική βούληση και των δύο λαών στην Κύπρο και το γεγονός ότι είναι συνιδιοκτήτες του νησιού».

Στο ίδιο μέρος αναφέρεται και στην ΕΕ σημειώνοντας το εξής²⁰: «Συνεχίζουμε να θεωρούμε ως στρατηγικό μας στόχο τον στόχο της Τουρκίας για την ΕΕ. Όμως, χαρακτηρίζουμε τις σχέσεις μας με την ΕΕ ως συμπληρωματικές και όχι εναλλακτικές για τις άλλες μας σχέσεις. Η Τουρκία συνεχίζει να διατηρεί τον στόχο της ένταξης στην ΕΕ ως μια ισχυρή και αποτελεσματική χώρα που έχει ολοκληρώσει την διαδικασία των μεταρρυθμίσεων παράλληλα με όλα τα κεφάλαια που άνοιξαν και υλοποίησε την ολοκλήρωση με την ΕΕ πέραν από την συνεργασία προς την κατεύθυνση των συμφερόντων της».

4.2. Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHΡ)

Στο προεκλογικό πρόγραμμα του  CHΡ γίνεται η εξής αναφορά στην Κύπρο²¹:

«Με σκοπό την επίτευξη μιας δίκαιης και μόνιμης λύσης στο Κυπριακό θα επιδιώξουμε την επίτευξη των στόχων της διαφύλαξης των κερδισμένων δικαιωμάτων της ΤΔΒΚ και των Τουρκοκυπρίων και της επίτευξης της πολιτικής ισότητας των δύο κοινοτήτων. Θα αυξήσουμε την ισχύ της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και θα διασφαλίσουμε την δίκαιη μοιρασιά των ενεργειακών πόρων στην Ανατολική Μεσόγειο. Θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε τους Τουρκοκύπριους κατά των οικονομικών κυρώσεων και των διεθνών εμπάργκο. Δεν θα επιτρέπουμε την παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της ΤΔΒΚ. Θα κτίσουμε επικοινωνία στο πλαίσιο του αμοιβαίου σεβασμού και της ισότητας με τους συνταγματικούς θεσμούς της ΤΔΒΚ».  

Αναφερόμενο στις σχέσεις με την  ΕΕ, το CHΡ σημειώνει τα εξής²²:

«Θα πραγματοποιήσουμε τις απαραίτητες  μεταρρυθμίσεις με τη δική μας βούληση  χωρίς να περιμένουμε να ανοίξει  νέα κεφάλαια η ΕΕ. Θα διορθώσουμε τις διασαλευθείσες σχέσεις με την ΕΕ και την αποδυναμωθείσα προοπτική ένταξης. Θα αποκαταστήσουμε με ισχυρό και αποφασιστικό τρόπο τον στόχο μας για πλήρη ένταξη υπό το φως των σοσιαλδημοκρατικών αρχών. Με σκοπό την αύξηση της ευημερίας του λαού μας θα διεξάγουμε αποτελεσματικές διαπραγματεύσεις που θέτουν σε πρώτο πλάνο την απαλλαγή από την θεώρηση εισόδου που έχει καθυστερήσει, τις αγροτικές επιδοτήσεις και την επιστημονική συνεργασία. Θα διορθώσουμε τις πρακτικές της Τελωνειακής Ένωσης που δεν εξυπηρετούν τα συμφέροντα των παραγωγών μας και των εργαζομένων μας. Στις σχέσεις μας με την ΕΕ δεν θα προβούμε σε παραχωρήσεις που θα θέσουν σε κίνδυνο τα εθνικά μας συμφέροντα. Στις σχέσεις με την Ευρώπη θα τερματίσουμε την χρήση των Σύρων που μετανάστευσαν στην χώρα μας ως ατού με μιαν αντίληψη που παραγνωρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Θα προσπαθήσουμε να αυξήσουμε την αλληλεγγύη με τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη κατά τρόπον ώστε να εξυπηρετεί την προοπτική πλήρους ένταξής μας. Θα ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις που δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη κατά της Τουρκίας. Δεν θα παραιτηθούμε του στόχου να γίνουν αποδεκτές εκ μέρους της ΕΕ οι νόμιμες απαιτήσεις του τουρκοκυπριακού λαού».

4.3. Κόμμα Εθνικιστικής  Δράσης (ΜΗΡ)

Στο προεκλογικό πρόγραμμα του  ΜΗΡ το 2011 αναφέρεται το εξής για την ΕΕ και την Κύπρο²³:

«Θεωρείται απαραίτητο να διευκρινιστούν και να οριστούν εκ νέου ο χαρακτήρας, η βάση και το πλαίσιο των σχέσεων Τουρκίας-ΕΕ. […] Το κόμμα μας υποστηρίζει ότι η Τουρκία δεν υποχρεούται, δεν είναι καταδικασμένη και δεν έχει ανάγκη να συρθεί στην τροχιά της ΕΕ με κάθε κόστος. Βάση της πολιτικής μας αποτελεί η συνέχιση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων και η μη αποδοχή προσεγγίσεων εκτός της πλήρους ένταξης υπό τον όρο ότι η προσέγγιση της ΕΕ δεν πλήττει την εθνική ενότητα και ακεραιτότητα της Τουρκίας καθώς και τα συμφέροντά της στα θέματα της τρομοκρατίας και της διχοτόμησης²⁴, της Κύπρου, της Ελλάδας και της Αρμενίας. Ο σεβασμός που θα δείξουν οι χώρες μέλη της ΕΕ στις εθνικές μας ευαισθησίες θα αποτελέσει το βασικό κριτήριο που θα καθορίσει το μέλλον των σχέσεών μας. […]

Η Κύπρος είναι η πιο σημαντική  εθνική υπόθεση της Τουρκίας. Η  Τουρκία έχει συμβατικά δικαιώματα και υποχρεώσεις στην Κύπρο που  δεν μπορούν να εκχωρηθούν και να αμφισβητηθούν και πηγάζουν από τις ιδρυτικές συμφωνίες. Κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες δεν θα γίνει αποδεχτή η χαλάρωση ή ο αρνητικός επηρεασμός των αποτελεσματικών και δραστικών εγγυήσεων της Τουρκίας στο πλαίσιο μια πολιτικής λύσης. Το κόμμα μας πιστεύει ότι η μόνη ρεαλιστικά εφαρμόσιμη και βιώσιμη λύση στην Κύπρο πρέπει να στηρίζεται σε μια συνεταιρική δομή με δύο ζώνες, δύο έθνη και δύο κράτη. Η Τουρκία θα συνεχίσει να στηρίζει κάτω από όλες τις συνθήκες τον έντιμο αγώνα που διεξάγουν με μεγάλη υπομονή και αυταπάρνηση για πολλά χρόνια οι ομοεθνείς μας που ζουν στην ΤΔΒΚ. Η Τουρκία δεν θα στηρίξει καμία προσέγγιση που απειλεί την ύπαρξη των Κύπριων ομοεθνών της».

Στο προεκλογικό πρόγραμμα του  κόμματος το 2015 προστίθεται και η εξής αναφορά στα πιο πάνω²⁵:

«[…] Επειδή καταδείχθηκε πολλάκις ότι  για μια τέτοια λύση δεν είναι  αρκετή η μονόπλευρη καλή θέληση από  μέρους μας, αναμένουμε πλέον τόσο από  την ελληνοκυπριακή διοίκηση όσο  και από την ΕΕ να προσεγγίσουν με καλή βούληση και εποικοδομητικό τρόπο το θέμα αυτό. Το κόμμα μας, που θεωρεί ότι η στάση της  ΕΕ υπέρ των Ελληνοκυπρίων αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την  αδιάλλακτη στάση της ελληνοκυπριακής  πλευράς, θα συνεχίσει να υπερασπίζεται  μέχρι τέλους τα δικαιώματα των Τούρκων  της Κύπρου κατά τις διαπραγματεύσεις που θα διεξαχθούν με την ΕΕ και  θα αντιταχθεί με κάθε κόστος στην προβολή  της Κύπρου ως προϋπόθεση για την  ένταξη στην ΕΕ».

Στο προεκλογικό του πρόγραμμα  για το 2018, το κόμμα αναφέρει ότι  πρέπει να στηριχθούν οι διπλωματικές προσπάθειες με τους Ελληνοκύπριους κάτω από την αιγίδα του ΟΗΕ  για επίτευξη του οικοδομήματος  που περιγράφηκε πιο πάνω υπό  τον όρο ότι θα προστατευθούν  τα δικαιώματα και τα εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας και της «ΤΔΒΚ» ²⁶. «Δεν πρέπει να επιτραπούν οι προσπάθειες της ελληνοκυπριακής πλευράς να εμποδίσει την λύση στην Κύπρο και να δοθεί ευκαιρία να χρησιμοποιηθεί η μη λύση ως όπλο κατά της ΤΔΒΚ και της Τουρκίας», υποστηρίζει το ΜΗΡ.

4.4. Καλό Κόμμα (İYİ Parti)

Στο πρόγραμμα του Καλού Κόμματος αναφέρονται τα εξής για την Κύπρο²⁷:

«Το κόμμα μας θα σταθεί με αποφασιστικότητα υπερασπιζόμενο την ύπαρξη και τα συμφέροντα των Τούρκων της Κύπρου και της ΤΔΒΚ που είναι το κράτος τους. Θεωρούμε ότι η διασφάλιση της συνέχειας της ΤΔΒΚ ως ανεξάρτητο τουρκικό κράτος θα ήταν ο πιο κατάλληλος τρόπος διευθέτησης για την ιστορία και τον πολιτισμό της Κύπρου καθώς και την διαιώνιση και την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων και της Τουρκίας. Επομένως, η αναγνώριση της ΤΔΒΚ διεθνώς, η διασφάλιση της ένταξης της σε διεθνείς οργανώσεις και οργανισμούς και η άνοδος του επιπέδου ευημερίας της με την ενίσχυση της οικονομίας της θα αποτελέσει ένα από τα πιο σημαντικά θέματα στην ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής του κόμματός μας και ένα από τα θέματα με την μεγαλύτερη προτεραιότητα. Κάνοντάς το αυτό, θα συνεχίσουμε με το σύνθημα ‘ένα έθνος δύο κράτη’, αναπτύσσοντας στενές, ειλικρινείς σχέσεις σεβασμού ανάμεσα στην ΤΔΒΚ και την Τουρκία. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας και στο πλαίσιο μιας Συμφωνίας Άμυνας και Ασφάλειας με την ΤΔΒΚ, θα διασφαλιστεί η συνέχιση του καθήκοντος του τουρκικού στρατού που τώρα βρίσκεται στο νησί για διατήρηση της ειρήνης σε μια μόνιμη τουρκική βάση στο νησί».

Για την ΕΕ αναφέρεται το εξής:

«Θεωρούμε ότι οι σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ έχουν τόση ζωτική σημασία για την ΕΕ όση και για την Τουρκία. Όμως, η λεγόμενη διαδικασία πλήρους ένταξης μεταξύ της Ένωσης και της Τουρκίας, με την σημερινή της μορφή προκαλεί πολυδιάστατες ζημιές στα αμοιβαία συμφέροντα τόσο της Τουρκίας όσο και της ΕΕ. Ο λόγος για τον οποίο μετατράπηκε σε λεγόμενη διαδικασία η διαδικασία πλήρους ένταξης πηγάζει πιο πολύ από τις πολιτικές της ΕΕ που αφορούν τα εσωτερικά της προβλήματα, παρά από το γεγονός ότι η Τουρκία δεν εφαρμόζει τους όρους πλήρους ένταξης. Όμως, μια σχέση σε υγιή βάση έχει σημασία όχι μόνο για τις δύο πλευρές, αλλά και για την Μέση Ανατολή, τον Καύκασο, τα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο. Θα διασφαλιστεί όπως η υφιστάμενη αναποτελεσματική και φθοροποιός λεγόμενη διαδικασία πλήρους ένταξης οριστεί στη βάση μιας νέας σχέσης απαλλαγμένη από την επίδραση της εσωστρεφούς ρατσιστικής αντίληψης που άρχισε να επικρατεί τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη».

Στο προεκλογικό του «συμβόλαιο με τον λαό», το κόμμα αναφέρει τα εξής²⁸:

«Το θέμα της Κύπρου είναι εθνική υπόθεση για την Τουρκία. Η διαιώνιση της τουρκικής ύπαρξης στο νησί αφορά ευθέως την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας και τις ευαίσθητες στρατηγικές ισορροπίες που κτίστηκαν με την Ειρηνευτική Συνθήκη της Λοζάνης ανάμεσα στην Τουρκία και την Ελλάδα. […]. Ανάμεσα στους στόχους της πολιτικής μας για την Κύπρο θα είναι η σύναψη συμφωνίας οικονομικής, αμυντικής, ασφάλειας και συνεργασίας με την ΤΔΒΚ. Το κόμμα μας αντιτίθεται στη διεξαγωγή των ερευνών της ελληνοκυπριακής πλευράς στις πηγές υδρογονανθράκων που βρίσκονται γύρω από την Κύπρο παραγνωρίζοντας τα θεμελιώδη δικαιώματα που έχει πάνω στους φυσικούς πόρους ο τουρκοκυπριακός λαός, ο οποίος είναι συνιδιοκτήτης του νησιού. Θα εργαστούμε με αποφασιστικότητα για παρεμπόδιση αυτών των μονομερών δραστηριοτήτων της ελληνοκυπριακής διοίκησης και των ενεργειών που παραβιάζουν την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Τουρκίας».

4.5. Δημοκρατικό Κόμμα  των Λαών (HDP)

Στο μανιφέστο του κόμματος για  τις προεδρικές εκλογές δεν συμπεριλαμβάνεται καμία συγκεκριμένη αναφορά στην Κύπρο. Ωστόσο, αναφέρει ότι θα ακολουθήσει μιαν ειρηνική εξωτερική πολιτική σημειώνοντας²⁹:

«Κατά την επίλυση των προβλημάτων  στην περιοχή μας θα σταθούμε αντιμέτωποι  με τις ιμπεριαλιστικές πολιτικές  των παγκοσμίων και περιφερειακών δυνάμεων που υποστηρίζουν τον πόλεμο, την κατοχή και την βία. Θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας για να καθορίζουν όλοι οι λαοί του κόσμου, και κυρίως της Μέσης Ανατολής, ελεύθερα το πολιτικό τους μέλλον, και για να διοικούν τον εαυτό τους οι λαοί με την ανάπτυξη και εφαρμογή μιας δημοκρατικής, ίσης και ελεύθερης αντίληψης. Θα συνεχίσουμε να υπερασπιζόμαστε τις αρχές που προβάλλει η ΕΕ, όπως ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, η τοπική δημοκρατία, ο διαχωρισμός των εξουσιών, το κράτος δικαίου. Θα επαναξιολογήσουμε τις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ και τις προσπάθειες πλήρους ένταξης στο πλαίσιο των αρχών μας».

Μια σύντομη αναφορά στην Κύπρο  περιέχεται στο προεκλογικό πρόγραμμα  του κόμματος για τις βουλευτικές  εκλογές όπου κάτω από τον τίτλο  «ειρηνικά με τους γείτονές μας και  τον κόσμο» υπάρχει η εξής πρόταση³⁰: «Θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε τις προτάσεις και τις προσπάθειες λύσης που υποβάλλουν οι λαοί, τουρκοκυπριακός και ελληνοκυπριακός, για τερματισμό της διαίρεσης του νησιού και επίτευξη πολιτικής λύσης».

4.6. Κόμμα της Ευδαιμονίας  (SP)

Στο πρόγραμμα του κόμματος που  συντάχθηκε τον Μάιο του 2014, υπάρχουν μόνο σύντομες αναφορές για την Κύπρο και πιο εκτενείς αναφορές για την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας στο κεφάλαιο για την εξωτερική πολιτική και τις «απειλές» που αντιμετωπίζει η Τουρκία³¹:

«[…] Ακόμα δεν έχει επιλυθεί το πρόβλημα του Αιγαίου και της  Κύπρου. Μάλιστα, η Κύπρος χάνεται. […] Οι πολιτικές που εφαρμόζονται για ολοκλήρωση με την Δύση έσυραν την χώρα μας σε κινδύνους που καθημερινά γίνεται πιο δύσκολο να αντεπεξέλθει. Η Κύπρος χάνεται για ένα τίποτα. Εγκαταλείπονται τα δικαιώματά μας που διασφαλίστηκαν με διεθνείς συμφωνίες σε αυτό το νησί, το οποίο έχει πολύ μεγάλη στρατηγική σημασία. […] Οι απαράδεχτες στάσεις και οι συμπεριφορές που τα τελευταία χρόνια επιδεικνύει ειδικά η ΕΕ με την έναρξη της διαδικασίας πλήρους ένταξης κατά της χώρας μας, του έθνους μας και των αρχών του έθνους μας κατέδειξαν ότι η νοοτροπία που δημιούργησε την ΕΕ δεν βρίσκεται σε αρκούντως ανεπτυγμένο επίπεδο σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ελευθερίας πεποιθήσεων, σεβασμού στην πίστη, πλουραλισμού και συμβίωσης με μέλη διαφορετικών πολιτισμών. Είναι εμφανές ότι οι χώρες της Δύσης δεν μπόρεσαν ακόμα να απαλλαγούν από τις παλιές τους ιμπεριαλιστικές και αποικιοκρατικές συνήθειες. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ως Κόμμα της Ευδαιμονίας είμαστε αντίθετοι στην ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. […] Θεωρούμε πιο σωστό να έχουμε διμερείς σχέσεις κάτω από συνθήκες ισοτιμίας αντί της πλήρους ένταξης στην ΕΕ. Τασσόμαστε υπέρ της συνέχισης των σχέσεων με την ΕΕ στο πλαίσιο της ειρήνης, του διαλόγου, της δικαιοσύνης και της ισότητας, όπως σε όλες τις διεθνείς σχέσεις. […]»      

4.7. Κόμμα της Πατρίδας (VP)

Στο προεκλογικό πρόγραμμα του  κόμματος περιέχεται η θέση για προσάρτηση της κατεχόμενης Κύπρου στην Τουρκία. Συγκεκριμένα αναφέρεται το εξής στην παράγραφο 77³²:

«Το σχέδιο των ΗΠΑ για ‘Ενωμένη Κύπρο’ είναι φτιαχτό και εξυπηρετεί ιμπεριαλιστικούς σκοπούς. Όπως δεν  υπάρχει ‘ενωμένο κυπριακό έθνος’ δεν υπάρχει και καμία άλλη βάση γι’ αυτό. Η ολοκλήρωση της  ΤΔΒΚ με την Τουρκία είναι προς όφελος όχι μόνο των δύο κοινοτήτων της Κύπρου αλλά και των λαών της  Τουρκίας και της Ελλάδας και  αποτελεί την ορθότερη λύση για την  παγκόσμια ειρήνη. Η Εθνική Κυβέρνηση  θα πραγματοποιήσει την ολοκλήρωση της ΤΔΒΚ με την Τουρκία λαμβάνοντας  την στήριξη των χωρών της  περιοχής και της Ευρασίας. Δεν  γίνεται αποδεχτό να διαθέτει στρατιωτική  δύναμη και βάσεις στην Κύπρο οποιοδήποτε  άλλο κράτος και ομάδα κρατών εκτός  από την Τουρκία και την  Ελλάδα».  

4.8. Δημοκρατικό Κόμμα (DP)

Στο πρόγραμμα του κόμματος υπάρχει  η εξής αναφορά στην Κύπρο³³:

«Η Κύπρος είναι ένα από τα κύρια θέματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Το Δημοκρατικό Κόμμα προέρχεται από μια πολιτική φιλοσοφία που άρχισε και παρακολουθεί με αποφασιστικότητα την διαδικασία παρεμπόδισης του αφανισμού της τουρκικής ύπαρξης στην Κύπρο. Και σήμερα, το Δημοκρατικό Κόμμα σέβεται την βούληση των ομοεθνών μας στην ΤΔΒΚ και σε αυτό το πλαίσιο υποστηρίζει την επανέναρξη των συνομιλιών επανένωσης. Η επανένωση στο νησί πρέπει να προκύψει πάνω σε μια βάση η οποία εγγυάται την ύπαρξη των Τούρκων στην Κύπρο και τους παρέχει δυνατότητα να ζήσουν σε ισότιμο καθεστώς. Σε περίπτωση που δεν καταστεί δυνατή η επανένωση, το Δημοκρατικό Κόμμα θα επιδιώξει να αποκτήσει η ΤΔΒΚ ένα καθεστώς απαλλαγμένο από την απομόνωση ως ένα ανεξάρτητο κράτος».

5. Δημοσκοπήσεις

5.1. Τι έγινε στο πρόσφατο παρελθόν

Στις προηγούμενες Προεδρικές Εκλογές που διεξήχθησαν στις 10 Αυγούστου 2014, ο Έρντογαν είχε επικρατήσει από τον πρώτο γύρο των αντιπάλων του εξασφαλίζοντας το 51,79% των έγκυρων ψήφων (21,000,143 ψήφους)³⁴. Ο βασικότερος του αντίπαλος Εκμελεττίν Ιχσάνογλου, που υποστηριζόταν από το CHP, είχε λάβει 38,44% (15,587,720 ψήφους), ενώ ο κουρδικής καταγωγής Σελαχαττίν Ντεμιρτάς πήρε 9,76% (3,958,048 ψήφους). 

Εξάλλου, τα κόμματα που συμμετέχουν  στις επικείμενες βουλευτικές εκλογές έλαβαν τα εξής ποσοστά κατά τις εκλογές που διεξήχθηκαν στην 1^η Νοεμβρίου 2015³⁵:

Πάρα πολλές δημοσκοπήσεις δημοσιεύθηκαν κατά την προεκλογική περίοδο, με τις περισσότερες από αυτές να δείχνουν ότι η προεδρική αναμέτρηση θα είναι δύο γύρων και ότι τα ποσοστά των δύο μεγάλων κομματικών συμμαχιών «Cumhur İttifakı – Λαϊκή Συμμαχία» (AKP-MHP) και «Millet İttifakı – Εθνική Συμμαχία» (CHP-İYİ Parti-DP-SP) θα βρίσκονται πολύ κοντά κατά την αναμέτρηση για τις έδρες στην Εθνοσυνέλευση.

Πολλά είναι τα ερωτήματα που  προκύπτουν από την ανάγνωση των  αποτελεσμάτων των δημοσκοπήσεων: Αν έχουμε Προεδρικές Εκλογές δύο γύρων, σε ποιο βαθμό το αποτέλεσμα των Βουλευτικών Εκλογών και η δύναμη που θα εξασφαλίσουν τα κόμματα στην Εθνοσυνέλευση θα επηρεάσουν το αποτέλεσμα του δεύτερου γύρου; Θα καταφέρει η αντιπολίτευση να συνασπιστεί και να συσπειρώσει τους ψηφοφόρους της κατά της υποψηφιότητας Έρντογαν; Ποια στάση θα τηρήσει το κουρδικό HDP και οι Κούρδοι γενικότερα; Θα είναι αρκετό το ποσοστό που θα λάβει ο Έρντογαν στον πρώτο γύρο για να του εξασφαλίσει επανεκλογή;

5.2. Προβλέψεις της εταιρείας Remres

Σύμφωνα με αποτελέσματα δημοσκόπησης που διενήργησε μεταξύ 17 και 23 Μαΐου  η εταιρεία Remres με την συμμετοχή 4,726 ατόμων σε 26 περιοχές και περιθώριο σφάλματος 1,75%, οι αναποφάσιστοι και οι ψηφοφόροι του κουρδικού HDP θα κρίνουν ποιος θα εκλεγεί Πρόεδρος στον δεύτερο γύρο³⁷. Στην ερώτηση τι θα ψήφιζαν σε περίπτωση βουλευτικών εκλογών την προσεχή Κυριακή, οι συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν:

Στην ερώτηση ποιο κόμμα θα ψήφιζαν  σε περίπτωση που δεν υπήρχαν  οι συμμαχίες, τα ποσοστά που λαμβάνουν  τα κόμματα χωρίς την αναγωγή  των αναποφάσιστων είναι τα εξής:

Στην ερώτηση ποιον θα ψηφίσουν στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, δόθηκαν οι εξής απαντήσεις:

Σύμφωνα με την δημοσκόπηση, φαίνεται πως ο Μουχαρρέμ Ιντζέ θα είναι πιο δύσκολος αντίπαλος στον δεύτερο γύρο για τον Ρετζέπ Ταγγίπ Έρντογαν σε σύγκριση με την Μεράλ Άκσενερ. Κληθέντες να επιλέξουν μεταξύ Έρντογαν και Ιντζέ, το 42,2% απάντησε Έρντογαν και το 41,9% Ιντζέ με το 9,4% να δηλώνουν αναποφάσιστοι και το 6,5% ότι δεν θα ψηφίσουν. Στο ενδεχόμενο παραμονής της Άκσενερ στον δεύτερο γύρο, ο Έρντογαν λαμβάνει 42,1% έναντι 40,1% της αντιπάλου του, ενώ οι αναποφάσιστοι μειώνονται στο 6,8%, αλλά αυξάνονται στο 11% εκείνοι που δεν θα ψηφίσουν.

Σε δημοσκόπηση που διενήργησε η ίδια εταιρεία μεταξύ 28 Μαΐου και 3 Ιουνίου με την συμμετοχή 4,482 ατόμων σε 28 επαρχίες, η «Λαϊκή Συμμαχία» λαμβάνει 44,2%, η «Εθνική Συμμαχία» 44% και το  HDP 11,5%³⁸. Εξάλλου, στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, ο Έρντογαν λαμβάνει 41,7%, ο Ιντζέ 26,1%, η Άκσενερ 16,7%, ο Ντεμιρτάς 11,4% και ο Καραμολλάογλου 3,9%.

5.3. Προβλέψεις της εταιρείας Gezici

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα δημοσκόπησης που διεξήγαγε η εταιρεία Gezici μεταξύ 25 και 28 Μαΐου με την συμμετοχή 6,811 ατόμων, τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών μετά την αναγωγή των αναποφάσιστων ψηφοφόρων θα είναι τα εξής³⁹:

Όσον αφορά στα ποσοστά των  συμμαχιών και των κομμάτων για  τις βουλευτικές εκλογές, η δημοσκόπηση  παρουσιάζει την «Λαϊκή Συμμαχία»  στο 48,7% και την «Εθνική Συμμαχία»  στο 38,9%, ενώ το κουρδικό HDP λαμβάνει 11,5% και πετυχαίνει είσοδο στην Εθνοσυνέλευση. Σημειώνει μάλιστα ότι φαίνεται πως κανένα κόμμα ή συμμαχία δεν καταφέρνει να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση και ότι όταν ρωτήθηκαν για τις κομματικές τους προτιμήσεις, οι συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν: ΑΚΡ 43,1%, ΜΗΡ 6,2%, CHP 25,7%, İyi Parti 13%, HDP 11,5% και SP 0,5%.

Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα, ο  ιδιοκτήτης της εταιρείας Μουράτ Γκεζιτζί δήλωσε ότι το άθροισμα των ψήφων του ΑΚΡ και του ΜΗΡ κατά τις εκλογές της 1^ης Νοεμβρίου 2015 ανερχόταν στο 62%, ενώ η «Λαϊκή Συμμαχία» φαίνεται να λαμβάνει μόλις 48,7%, ποσοστό πολύ χαμηλότερο από την δύναμη των δύο κομμάτων πριν τρία χρόνια. Ερμηνεύοντας το εύρημά του, ο Γκεζιτζί είπε: «Αυτές οι ψήφοι ανήκουν σε ψηφοφόρους του κέντρου. Δεν είναι πιστοί ψηφοφόροι του ΑΚΡ και του ΜΗΡ. Φαίνεται ότι τα άτομα αυτά ψηφίζουν την αντιπολίτευση θεωρώντας ότι δεν είναι καλή η πορεία της οικονομίας». Ο Γκεζιτζί προέβη επίσης στην διαπίστωση ότι ενώ το 64% των ατόμων που ψήφιζαν για πρώτη φορά κατά το δημοψήφισμα της 16^ης Απριλίου για τις συνταγματικές αλλαγές στήριξαν το «όχι», ένα ποσοστό της τάξης του 70% των ψηφοφόρων που θα ψηφίσουν για πρώτη φορά στις 24 Ιουνίου δεν θα ψηφίσουν τον Έρντογαν και το κόμμα του. Αυτό καταδεικνύει εμφανώς μείωση της δύναμης του ΑΚΡ και του Έρντογαν ανάμεσα στους νέους ψηφοφόρους.

Ο Γκεζιτζί ανέφερε επίσης ότι το 12,8% των ψηφοφόρων παρουσιάζονται αναποφάσιστοι και αποφεύγουν να δηλώσουν τι θα ψηφίσουν και ότι το 85% των αναποφάσιστων ψηφοφόρων είχαν ψηφίσει τα κόμματα ΑΚΡ και ΜΗΡ στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές (1 Νοεμβρίου 2015). «Αυτές οι μάζες μπορούν να αλλάξουν την κυβέρνηση. Λόγω αυτών των μαζών, αυτές οι Βουλευτικές και Προεδρικές Εκλογές θα είναι οι πιο δύσκολες των τελευταίων 20 χρόνων για την Τουρκία. Πολλές εταιρείες ερευνών θα κάνουν λάθος», πρόσθεσε.

5.4 Προβλέψεις της εταιρείας Mediar

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα δημοσκόπησης που διενήργησε η εταιρεία Mediar μεταξύ 22 και 23 Μαΐου με συμμετοχή 4,268 ατόμων σε 26 περιοχές, τα κόμματα έλαβαν τα εξής ποσοστά στις προτιμήσεις των ερωτηθέντων⁴⁰:

Η έρευνα έδειξε ότι η «Λαϊκή Συμμαχία»  των κομμάτων ΑΚΡ και ΜΗΡ λαμβάνει 45,63% και η «Εθνική Συμμαχία» των κομμάτων της αντιπολίτευσης (CHP-İYİ-SP-DP) 42,5%. Με δεδομένη, όμως, την είσοδο του κουρδικού HDP στην βουλή, η κυβερνητική πλευρά φαίνεται να χάνει την πλειοψηφία.

Κληθέντες να απαντήσουν ποιον θα ψήφιζαν για Πρόεδρο της Δημοκρατίας, οι συμμετέχοντες στην έρευνα απάντησαν ως εξής:

Σημειώνεται ότι τα πιο πάνω ποσοστά  προέκυψαν μετά την αναγωγή των  αναποφάσιστων. Σχολιάζοντας τα αποτελέσματά της έρευνάς της, η εταιρεία επισημαίνει  ότι ένα μήνα πριν τις εκλογές  φαίνεται να ανακάμπτει η αντιπολίτευση, η οποία είχε πιαστεί απροετοίμαστη  όταν το ΜΗΡ πρότεινε και το ΑΚΡ  στήριξε την διεξαγωγή πρόωρων εκλογών. Η εταιρεία αναφέρει επίσης ότι όταν μελετηθούν συγκρινόμενα τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών της 1^ηςΝοεμβρίου 2015 και του δημοψηφίσματος για την τροποποίηση του συντάγματος στις 16 Απριλίου 2017 φαίνεται ότι η «Λαϊκή Συμμαχία» ΑΚΡ-ΜΗΡ έχει υποστεί απώλειες ποσοστών στις μεγάλες πόλεις και στα τμήματα της κοινωνίας με ψηλότερο μορφωτικό επίπεδο. Αυτές οι απώλειες ανέρχονται στο 10% σε ολόκληρη την χώρα και διαπιστώνεται ότι συνεχίζεται η τάση απομάκρυνσης αυτών των τμημάτων της κοινωνίας από τον κυβερνητικό συνασπισμό, σημειώνει η εταιρεία προσθέτοντας ότι πρέπει να αναμένεται ότι η «Λαϊκή Συμμαχία» θα χάσει την πλειοψηφία στην βουλή και ότι οι προεδρικές εκλογές θα κριθούν στον δεύτερο γύρο.  

5.5. Προβλέψεις της εταιρείας SONAR

Εξάλλου, σύμφωνα με τα αποτελέσματα δημοσκόπησης που διενήργησε η εταιρεία SONAR μεταξύ 29 Μαΐου και 3 Ιουνίου με την συμμετοχή 3,000 ατόμων σε 26 περιοχές, στον πρώτο γύρο των Προεδρικών Εκλογών οι υποψήφιοι αναμένεται να λάβουν τα εξής ποσοστά⁴¹:

Η εταιρεία προβλέπει ότι στον δεύτερο  γύρο θα εκλεγεί ο Έρντογαν με ποσοστό 53,7% έναντι 46,3% του Ιντζέ. Επισημαίνεται επίσης ότι ο (Ιντζέ αύξησε τα ποσοστά του κατά 10 μονάδες μέσα σε δύο εβδομάδες.

Απαντώντας σε ερώτηση σε σχέση  με τις Βουλευτικές Εκλογές, το 49,3% των συμμετεχόντων στην έρευνα δήλωσε ότι θα ψηφίσει την «Λαϊκή Συμμαχία» και το 39,5% την «Εθνική Συμμαχία». Τα ποσοστά του κάθε κόμματος ξεχωριστά είναι:

5.6. Προβλέψεις της εταιρείας ORC

Από τις ελάχιστες έρευνες που  δείχνουν εκλογή Έρντογαν από τον πρώτο γύρο είναι αυτή της εταιρείας ORC Research Centre. Σύμφωνα με την φιλοκυβερνητική εφημερίδα Sabah⁴², η έρευνα διεξήχθη μεταξύ 28 Μαΐου και 1 Ιουνίου σε 37 επαρχίες με την συμμετοχή 3,410 ατόμων. Οι υποψήφιοι για τις Προεδρικές Εκλογές λαμβάνουν τα εξής ποσοστά στον πρώτο γύρο, σύμφωνα με την έρευνα: Έρντογαν 53,4%, Ιντζέ 24%, Άκσενερ 11,5%, Ντεμιρτάς 8% και Καραμολλάογλου 2,1%. 

Το δημοσίευμα αναφέρεται επίσης στις προβλέψεις του Adil Gür, διευθυντή της εταιρείας A&G Research Company, ο οποίος υποστήριξε ότι δεν θα υπάρξει δεύτερος γύρος στις Προεδρικές Εκλογές, αφού ο Έρντογαν θα κερδίσει με ένα ποσοστό της τάξης του 55-60%.

6. Η οικονομία το μεγαλύτερο  πρόβλημα

Η οικονομία παρουσιάζεται να είναι  με διαφορά το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η τουρκική κοινωνία ενόψει της επικείμενης  εκλογικής αναμέτρησης, σύμφωνα  με αποτελέσματα δημοσκόπησης που διενήργησε η εταιρεία ΜΑΚ μεταξύ 13 και 20 Μαΐου  με την συμμετοχή 5,500 ατόμων⁴³. Η υποτίμηση της τουρκικής λίρας έναντι των ξένων νομισμάτων και η ανεργία αντικατέστησαν την τρομοκρατία και την ασφάλεια στην πρώτη θέση των προβλημάτων που θεωρούν ότι αντιμετωπίζουν οι Τούρκοι πολίτες. Ενώ σε παλαιότερες έρευνες, η τρομοκρατία και η ασφάλεια κατατάσσονταν πρώτες στον πίνακα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα, όταν ρωτήθηκαν από την εταιρεία ΜΑΚ «ποιο θεωρείτε το σημαντικότερο πρόβλημα της χώρας μας», οι συμμετέχοντες στην έρευνα, απάντησαν ως εξής:

Ερωτηθέντες κατά πόσον πιστεύουν  ότι υπάρχει οικονομική κρίση  στην Τουρκία κατά την τελευταία  περίοδο, το 57% των συμμετεχόντων  στην έρευνα απάντησαν «ναι» υπάρχει  οικονομική κρίση, το 23% «όχι» δεν  υπάρχει και το 20% παρουσιάστηκαν αναποφάσιστοι ή απρόθυμοι να απαντήσουν. Το αξιοσημείωτο, ωστόσο, είναι ότι όταν εκείνοι που θεωρούν ότι υπάρχει οικονομική κρίση ρωτήθηκαν ποιος ηγέτης νομίζουν ότι μπορεί να λύσει αυτή την κρίση, απάντησαν: Έρντογαν 35%, Ιντζέ 20%, Άκσενερ 15%, Ντεμιρτάς 7%, Καραμολλάογλου 3% και Περιντζέκ 1%.

Πάντως, ο αρθρογράφος Μουράτ Γιετκίν παρουσιάζεται αβέβαιος για τον ρόλο που πιθανώς να διαδραματίσει η οικονομική κατάσταση της χώρας στην διαμόρφωση του αποτελέσματος τόσο των Βουλευτικών όσο και των Προεδρικών Εκλογών, αφού, όπως υποστηρίζει, ο Έρντογαν και η κυβέρνηση ΑΚΡ κατάφεραν επιτυχώς να στρέψουν την προσοχή του λαού σε προβλήματα που αφορούν την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, τον αγώνα κατά της «τρομοκρατίας» και τις «παλιές κακές μέρες» που την χώρα διοικούσαν κυβερνήσεις κομματικών συνασπισμών⁴⁴.

7. Η επόμενη μέρα

Η επόμενη μέρα όσον αφορά κυρίως τις εσωτερικές εξελίξεις στην χώρα φαίνεται να εξαρτάται από την  δύναμη που θα εξασφαλίσει στην Εθνοσυνέλευση  η «Λαϊκή Συμμαχία» των κομμάτων ΑΚΡ και ΜΗΡ και από το πόσο αρμονικά θα συνεργάζεται η Βουλή με τον νεοεκλεγέντα Πρόεδρο της Δημοκρατίας, που κατά πάσα πιθανότητα θα είναι και πάλι ο Έρντογαν. Αν όμως η «Λαϊκή Συμμαχία» δεν καταφέρει να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση λόγω της εισόδου του κουρδικού HDP, τότε πιθανόν να αρχίσει μια προβληματική περίοδος για την χώρα, σύμφωνα με τον αρθρογράφο της εφημερίδας Milliyet Γκιουνερί Τζιβάογλου⁴⁵, αφού «δεν θα βρίσκονται σε αρμονία τα γρανάζια της κρατικής μηχανής» και η Εθνοσυνέλευση σίγουρα θα προβάλλει εμπόδια στο κυβερνητικό έργο. «Σε μια τέτοια περίπτωση, αν ο Ρετζέπ Ταγγίπ Έρντογαν εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας είτε στον πρώτο είτε στον δεύτερο γύρο, έχει την εξουσία να οδηγήσει την χώρα τόσο σε Προεδρικές όσο και σε Βουλευτικές Εκλογές», σημειώνει ο αρθρογράφος προσθέτοντας ότι έστω και αν κάτι τέτοιο εμπεριέχει ρίσκο, «έχουμε γίνει μάρτυρες της ιδιοσυγκρασίας του Έρντογαν που θα το τολμούσε».

Από την άλλη, δεν πρέπει να ξεχνιούνται  και οι προεκλογικές υποσχέσεις που  δόθηκαν από τους αντίπαλους του  Έρντογαν, ότι σε περίπτωση που ο νυν Τούρκος Πρόεδρος χάσει τις εκλογές, δηλαδή εκλεγεί Πρόεδρος ένας από τους αντιπολιτευόμενους, τότε θα εγκαταλείψουν το σύστημα διακυβέρνησης όπως εγκρίθηκε από το δημοψήφισμα της 16^ης Απριλίου 2017⁴⁶. Αυτό βεβαίως από μονό του είναι αρκετό για να καταδείξει πόσο ρευστό και ασταθές σκηνικό μπορεί να προκύψει μετά από τις 24 Ιουνίου ή τις 8 Ιουλίου (αν η προεδρική αναμέτρηση κριθεί στον δεύτερο γύρο).     

Ο αρθρογράφος Χασάν Τζεμάλ υποστηρίζει ότι ο Έρντογαν έσυρε την Τουρκία σε πολιτική και οικονομική αστάθεια και παρομοιάζει την κατάσταση με εκείνη που επικρατούσε πριν ξεσπάσει η μεγάλη οικονομική κρίση το 2001, ως αποτέλεσμα της οποίας κατέρρευσαν τα κόμματα του κέντρου και κατάφερε να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση το ΑΚΡ το 2002⁴⁷. Καταλήγει ως εξής ο αρθρογράφος: «Η Τουρκία πάλι συσσωρεύει προβλήματα. Δημιουργείται εκ νέου ένα μεγάλο κενό στην πολιτική. Αυτό είναι ένα κενό που πηγάζει από την κατάρρευση του Έρντογαν. Και ερωτώ: Θα μπορέσει μια νέα κεντροδεξιά, μια νέα κεντροαριστερά να γεμίσει αυτό το κενό; Θα μπορέσει να εισέλθει ξανά η Τουρκία στον δρόμο της ομαλοποίησης και του εκδημοκρατισμού;»

Σύμφωνα με τον Μουράτ Γιετκίν, όσον αφορά την εξωτερική πολιτική της χώρας ορατό θεωρείται το ενδεχόμενο μεγάλης αλλαγής στην πολιτική στην Συρία σε περίπτωση μη εκλογής του Έρντογαν, αλλά έστω και αν επανεκλεγεί ο νυν Τούρκος Πρόεδρος μπορεί να αναμένονται «μικρές αναπροσαρμογές» στην τουρκική πολιτική στην Συρία, το Ιράν και τις χώρες της Μέσης Ανατολής, ενώ ενδέχεται και βελτίωση των σχέσεων με την ΕΕ σε περίπτωση που ο Έρντογαν αποφασίσει την κατάργηση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης μετά τις εκλογές⁴⁸. 

Εξάλλου, αναφερόμενος σε ομιλία του Έρντογαν ενώπιον ξένων Πρέσβεων και αντιπροσώπων ξένων χωρών στην Άγκυρα, ο αρθρογράφος Σερκάν Ντεμιρτάς σημειώνει ότι ο Τούρκος Πρόεδρος τόνισε ότι η διπλωματία είναι ο κύριος δρόμος επίλυσης των προβλημάτων που υπάρχουν στον κόσμο όπως «η τρομοκρατία, η βία, ο ρατσισμός, οι διακρίσεις, η πείνα, η φτώχεια, η παράνομη μετανάστευση, οι ανθρωπιστικές κρίσεις και οι φυσικές καταστροφές»⁴⁹. Ο Ντεμιρτάς χαρακτηρίζει ιδιαίτερα σημαντική την έμφαση του Έρντογαν στην διπλωματία δεδομένου ότι οι σχέσεις της Τουρκίας με πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων συμμάχων της στο ΝΑΤΟ, αντιμετωπίζουν εδώ και καιρό προβλήματα «λόγω έλλειψης υγιούς επικοινωνίας και επομένως έλλειψης αποτελεσματικής διπλωματίας». «Η Τουρκία και πολλοί Ευρωπαίοι εταίροι της πιθανόν να μπορέσουν σταδιακά να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις τους αφού πρόσφατα γενικώς σταμάτησαν τις δημόσιες αντιπαραθέσεις και την ρητορική μίσους ο ένας κατά του άλλου», υποστηρίζει ο αρθρογράφος για να υπογραμμίσει γιατί θεωρεί σημαντική την αναφορά Έρντογαν στην διπλωματία αν ληφθούν υπόψη οι πυλώνες της εξωτερικής πολιτικής μιας πιθανής κυβέρνησης Έρντογαν. Σημειώνοντας ότι κατά πάσα πιθανότητα ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου δεν θα βρίσκεται στη θέση του Υπουργού Εξωτερικών αφού διεκδικεί βουλευτική έδρα και σύμφωνα με τις συνταγματικές αλλαγές δεν θα μπορεί να κατέχει και τα δύο πόστα σε περίπτωση εκλογής του, ο αρθρογράφος εκφράζει την άποψη ότι οι επικρατέστεροι για την θέση του Υπουργού Εξωτερικών είναι ο νυν Υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Ομέρ Τσελίκ και ο σύμβουλος του Έρντογαν για εξωτερικές υποθέσεις Ιμπραχίμ Καλίν.    

Ο φιλοκυβερνητικός Τύπος, πάντως, φαίνεται να προετοιμάζει από τώρα την κοινωνία για το τι πρόκειται να ακολουθήσει μετά τις εκλογές κάνοντας λόγο για ένα σκηνικό σύγκρουσης, αστάθειας και χάους. Ο αρθρογράφος της φιλοκυβερνητικής Akşam Κουρτουλούς Ταγίζ, για παράδειγμα, υποστηρίζει ότι όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα των εκλογών, το CHP θα συνεχίσει τις προκλήσεις και θα κάνει ό,τι μπορεί για να οδηγήσει την χώρα στο κοινωνικοπολιτικό χάος, «καθήκον» το οποίο ανέθεσαν στον Μουχαρρέμ Ιντζέ οι ΗΠΑ και ο ίδιος το εκτελεί με προθυμία⁵⁰. Ισχυρίζεται επίσης ότι η Δύση χρησιμοποιεί αυτή την τακτική εναντίον του Έρντογαν από το 2013 με στόχο «να κουράσουν και να πτοήσουν τον λαό». «Το δυτικό σύστημα θα συνεχίσει να κουράζει την Τουρκία κινητοποιώντας τους δρόμους με τρομοκρατικές οργανώσεις και οικονομικές επιθέσεις», προσθέτει ισχυριζόμενος ότι μόνο με απόλυτη νίκη του Έρντογαν και της «Λαϊκής Συμμαχίας» θα δεχτεί ισχυρό πλήγμα η Δύση.

8. Το Κυπριακό       

Όπως φάνηκε και από τις θέσεις των κομμάτων που παρατέθηκαν  προηγουμένως, ελάχιστες ή καθόλου  διαφορές υπάρχουν όσον αφορά το Κυπριακό ανάμεσα στα δύο βασικά στρατόπεδα που διεκδικούν είσοδο στην Εθνοσυνέλευση. Τόσο τα κόμματα που συμμετέχουν  στην «Λαϊκή Συμμαχία» όσο και  αυτά που σχημάτισαν την «Εθνική  Συμμαχία» κάνουν λόγο για στήριξη  και ενίσχυση της «ΤΔΒΚ», όπως αποκαλούν  το καθεστώς που εγκατέστησε η  Τουρκία στην κατεχόμενη Κύπρο, άρση των λεγόμενων εμπάργκο, προσπάθεια να πάρουν οι Τουρκοκύπριοι την θέση που δικαιούνται διεθνώς και αναγνώριση των «νόμιμων» απαιτήσεων των Τουρκοκυπρίων εκ μέρους της ΕΕ. Εξάλλου ακόμα είναι νωπές στην μνήμη οι πληροφορίες που διέρρευσαν από την τελευταία επίσκεψη Τσαβούσουγλου στα κατεχόμενα κατά την οποία ο Τούρκος Υπουργός ζήτησε την υποβολή της θέσης της συνομοσπονδίας και των δύο κρατών για συζήτηση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Όλα τα πιο πάνω, καθώς και το σημείο στο οποίο αυτή την στιγμή βρίσκονται οι σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ, τις ΗΠΑ και την  Δύση γενικότερα δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας σε περίπτωση μιας νέας προσπάθειας επίλυσης του προβλήματος, καθότι δεν διαφαίνεται καμία πρόθεση μετακίνησης της Τουρκίας πιο κοντά σε θέσεις που θα μπορούσαν να γίνουν αποδεχτές από την ελληνοκυπριακή πλευρά.

9. Συμπέρασμα

Εν μέσω συλλήψεων, φυλακίσεων, καθεστώτος έκτακτης ανάγκης και ανησυχιών  για την ασφάλεια των εκλογών, η εκλογική αναμέτρηση της 24^ης Ιουνίου αναμένεται να είναι η πιο αμφίρροπη των τελευταίων χρόνων και δεν είναι δυνατόν να γίνουν ασφαλείς προβλέψεις για το αποτέλεσμά της. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Έρντογαν προηγείται στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων για εκλογή στον θώκο του Προέδρου της Δημοκρατίας και ότι οι πιθανότητες εκλογής του στον δεύτερο γύρο είναι μεγαλύτερες από αυτές των αντιπάλων του, η «Λαϊκή Συμμαχία» του ΑΚΡ και του ΜΗΡ φαίνεται ότι θα αντιμετωπίσει προβλήματα στην προσπάθειά της να εξασφαλίσει την πλειοψηφία των εδρών στην Εθνοσυνέλευση, αφού η δύναμη τόσο του ΑΚΡ όσο και του ΜΗΡ παρουσιάζεται αρκετά μειωμένη σε σχέση με την προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση.

Καθοριστικός φαίνεται ότι θα είναι  ο ρόλος των Κούρδων και  του HDP τόσο για το αποτέλεσμα ενός πιθανού δεύτερου γύρου της προεδρικής αναμέτρησης όσο και για τις ισορροπίες που θα διαμορφωθούν εντός της Εθνοσυνέλευσης, αφού σε περίπτωση που το HDP ξεπεράσει το εκλογικό μέτρο του 10% και πετύχει είσοδο στην Βουλή, καμία από τις δύο συμμαχίες δεν αναμένεται διαθέτει πλειοψηφία πέραν του 50% των εδρών για να περνά τις πολιτικές που θα χαράσσονται από το προεδρικό. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που θεωρούν ότι ο Έρντογαν μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα που του παρέχει το Σύνταγμα και να οδηγήσει την χώρα σε νέες πρόωρες εκλογές.

Επομένως, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει  με βεβαιότητα ότι μετά τις εκλογές  θα ξεκαθαρίσει το υπάρχον ρευστό σκηνικό στην χώρα και θα πάψουν να υφίστανται οι συνέπειές του.     

-------------------------------------

¹ Εφημερίδα Hurriyet Daily News, 19.04.18, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/murat-yetkin/nationalist-party-takes-turkey-to-snap-elections-once-again-130543

² Ως γνωστόν οι συνταγματικές αλλαγές εγκρίθηκαν με ποσοστό 51,41%. Πηγή: Ιστοσελίδα Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου, http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/2017Referandum/2017HO-Ornek135.pdf

³ Εφημερίδα Hurriyet Daily News, 19.04.18, http://www.hurriyetdailynews.com/turkey-to-go-to-polls-for-snap-election-on-june-24-130501

⁴ Εφημερίδα Sabah, 19.04.18, https://www.dailysabah.com/elections/2018/04/18/geopolitical-issues-affected-decision-for-snap-elections-pm-yildirim-says

⁵ Εφημερίδα Hurriyet Daily News, 19.04.18, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/murat-yetkin/nationalist-party-takes-turkey-to-snap-elections-once-again-130543

⁶ Ο ρυθμός ανάπτυξης της τουρκικής οικονομίας ήταν 7,4% για το 2017, ο ψηλότερος από το 2013 και εντεύθεν. Πηγή: Τηλεόραση NTV, 28.03.18 https://www.ntv.com.tr/ekonomi/buyume-rakamlari-aciklandi,qAx8TjcGfEqDM5o9JFQKEQ

⁷ Σύμφωνα με τον ίδιο, δύο μεγάλοι όμιλοι εταιρειών οι Ουλκέρ και Ντογούς ζήτησαν αναδιάρθρωση των δανείων τους γεγονός που ώθησε και άλλες εταιρείες να κάνουν το ίδιο και δημιούργησε απαισιοδοξία στο επενδυτικό περιβάλλον.

⁸ Πάντως οι επιχειρήσεις του τουρκικού στρατού και οι βομβαρδισμοί στόχων στο Καντίλ στο Βόρειο Ιράκ συνεχίστηκαν κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας. Πηγή: Εφημερίδα Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/tskdan-gece-yarisi-kandil-operasyonu-40865119

⁹ Ιστοσελίδα Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, https://www.tbmm.gov.tr/anayasa.htm

¹⁰ Εφημερίδα Akşam, 19.04.2017

¹¹ Εφημερίδα T24, 14.03.18, http://t24.com.tr/haber/secim-ittifaki-kanunu-tbmmden-gecti-yeni-yasayla-madde-madde-neler-degisti,581025

¹² To MHP είχε λάβει ποσοστό 11,90% κατά τις βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου του 2015 και εξέλεξε 40 βουλευτές. Πηγή: Ιστοσελίδα Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου, http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1Kasim2015/KesinSecimSonuclari/96-D.pdf

¹³ Θα θεωρούνται έγκυροι οι φάκελοι που περιέχουν ψηφοδέλτια με το υδρογράφημα και το έμβλημα του YSK και σφραγίδα του περιφερειακού εκλογικού συμβουλίου έστω και αν δεν φέρουν την σφραγίδα της επιτροπής του συγκεκριμένου εκλογικού κέντρου, σε περίπτωση που η επιτροπή παρέλειψε να σφραγίσει τους φακέλους «κατά λάθος», καθώς και οι φάκελοι στους οποίους διαπιστωθεί λεκές ή σημάδι σε περίπτωση που δεν φαίνεται ξεκάθαρα ότι αυτό έγινε σκόπιμα.

¹⁴ Haber Türk, 24.05.18, http://www.haberturk.com/ankara-haberleri/15499782-secimlere-31-gun-kaldi

¹⁵ Ιστοσελίδα Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου, http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1Kasim2015/KesinSecimSonuclari/96-D.pdf

¹⁶ Εφημερίδα Cumhuriyet, 28.05.18, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/984787/HUDA_PAR_24_Haziran_da_kimi_destekleyecegini_acikladi.html

¹⁷ Επισημαίνεται ότι καμία αναφορά στην Κύπρο ή στην ΕΕ δεν βρέθηκε από το HÜDA PAR και επομένως δεν συμπεριλήφθηκε σχετική παράγραφος για το εν λόγω κόμμα στο παρόν Σημείωμα.

¹⁸ Εφημερίδα Milliyet, http://www.milliyet.com.tr/d/pdf/beyanname_23mayis18_ic_sayfalar.pdf, σελ. 289

¹⁹ Εφημερίδα Milliyet, http://www.milliyet.com.tr/d/pdf/beyanname_23mayis18_ic_sayfalar.pdf, σελ. 296

²⁰ Εφημερίδα Milliyet, http://www.milliyet.com.tr/d/pdf/beyanname_23mayis18_ic_sayfalar.pdf, σελ. 295

²¹ Ιστοσελίδα CHP, http://secim2018.chp.org.tr/files/CHP-SecimBildirgesi-2018-icerik.pdf, σελ. 123

²² Ιστοσελίδα CHP, http://secim2018.chp.org.tr/files/CHP-SecimBildirgesi-2018-icerik.pdf, σελ. 120

²³ Ιστοσελίδα ΜΗΡ, https://www.mhp.org.tr/usr_img/_mhp2007/kitaplar/MHP_2011_SecimBeyannamesi.pdf, σελ 187-189

²⁴ Αναφέρεται στην διχοτόμηση της Τουρκίας και στην ίδρυση κουρδικού κράτους.

²⁵ Εφημερίδα Yeni Düzen, 02.06.18, σελ. 6

²⁶ Πρακτορείο Ανατολή, https://www.aa.com.tr/uploads/userFiles/c09e217d-a61f-47f8-a355-ddf8004cfef9/MHP_secim_beyannamesi.pdf, σελ. 108

²⁷ Ιστοσελίδα Καλού Κόμματος, http://iyiparti.org.tr/Assets/pdf/iyi_parti_programi.pdf, σελ. 74-75

²⁸ Ιστοσελίδα Καλού Κόμματος, http://iyiparti.org.tr/assets/pdf/secim_beyani.pdf σελ, 43-44

²⁹ Ιστοσελίδα HDP, https://drive.google.com/file/d/1WAN9IPaGd0IUh_3TmYdcl0fZsvcNn6Vl/view, σελ. 20

³⁰ Ιστοσελίδα HDP, https://drive.google.com/file/d/1E8L6KtBHbuc-tB4TxNM3YURSWdZ34Zj7/view, σελ. 65

³¹ Ιστοσελίδα SP, http://www.saadet.org.tr/program.pdf, σελ. 25-31

³² Ιστοσελίδα του Κόμματος της Πατρίδας, http://vatanpartisi.org.tr/genel-merkez/temel-belgeler/vatan-partisi-secim-bildirgesi-26769, Παράγραφος 77

³³ Ιστοσελίδα Δημοκρατικού Κόμματος, http://www.dp.org.tr/Upload/pdf/DP.Yeni.Program.pdf, σελ. 86

³⁴ Ιστοσελίδα Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου, http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/2014CB/2014CB-Kesin-416_d_Genel.pdf

³⁵ Ιστοσελίδα Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου, http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1Kasim2015/KesinSecimSonuclari/96-D.pdf

³⁶ Ιστοσελίδα Ανώτατου Εκλογικού Συμβουλίου, http://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/Milletvekili/1Kasim2015/KesinSecimSonuclari/96-E.pdf

³⁷ Εφημερίδα Sözcü, 29.05.18, https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/24-haziran-icin-son-secim-anketinden-carpici-sonuclar-2435822/

³⁸ Ιστοσελίδα Mynet, 07.06.16, http://www.mynet.com/haber/secim/secim-sonuclarina-iliskin-en-son-anket-remres-in-anketine-gore-hangi-parti-ne-kadar-oy-aliyor-24-haziran-secim-anketi-en-yeni-secim-anketi-secim-anketleri-4178346-1

³⁹ Ιστοσελίδα Mynet, 07.06.18, http://www.mynet.com/haber/secim/24-haziran-secimleri-icin-son-anket-sonuclari-hangi-partinin-ne-kadar-oyu-var-4178334-1

⁴⁰ Ιστοσελίδα Nokta Kıbrıs, http://www.noktakibris.com/haber-erdogan-in-ikinci-turdaki-rakibi-ince-meclis-te-cogunluk-millet-ittifaki-nda-11486.html

⁴¹ Εφημερίδα Cumhuriyet, http://www.cumhuriyet.com.tr/foto/foto_galeri/989607/1/iste_son_anket__ince_den_rekor__2._Tur_geliyor.html

⁴² Εφημερίδα Daily Sabah, 05.06.18, https://www.dailysabah.com/elections/2018/06/06/erdogan-leads-in-all-public-surveys-on-june-24-presidential-elections

⁴³ Εφημερίδα, Cumhuriyet, 22.05.18, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ekonomi/980790/MAK_anketine_gore_ulkenin_en_buyuk_sorunu_ve_adaylarin_oy_orani.html

⁴⁴ Εφημερίδα Hürriyet Daily News, 22.05.18, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/murat-yetkin/to-stop-the-fall-of-the-turkish-lira-ahead-of-elections-132165

⁴⁵ Εφημερίδα Milliyet, 23.05.18, http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/guneri-civaoglu/24-haziran-matematigi-2674303/

⁴⁶ Εφημερίδα Hürriyet Daily News, 08.05.18, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/murat-yetkin/a-crucial-turn-for-turkey-131477

⁴⁷ Ιστοσελίδα Τ24, 18.05.18, http://t24.com.tr/yazarlar/hasan-cemal/erdogandan-dogmakta-olan-boslugu-yeni-bir-merkez-sag-yeni-bir-merkez-sol-doldurabilecek-mi,19716

⁴⁸ Εφημερίδα Hürriyet Daily News, 08.05.18, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/murat-yetkin/a-crucial-turn-for-turkey-131477

⁴⁹ Εφημερίδα Hürriyet Daily News, 23.05.18, http://www.hurriyetdailynews.com/opinion/serkan-demirtas/who-will-pull-the-strings-of-turkish-diplomacy-after-the-election-132219

⁵⁰ Εφημερίδα Akşam, 11.06.18, https://www.aksam.com.tr/yazarlar/kurtulus-tayiz/secim-sonrasina-hazirlik-yapiyorlar-c2/haber-744030#